Brexitin ortaya çıxartdıgı Şotlandiya referendumu prosesi “öz müqedderat teyin etme” prinsipnin son 100 ildeki genisleyerek yorumlanma anlayışının mentiqi neticesidir. Şerqden Qerbe İmperiyaları, konfederasiyalari, federasiyalari, unitar dövletleri parcalayan “ayrılma kabusu” artıq köhne Avropada dolaşmaqdadır.
Maraqlidir ki, “öz müqedderatıni teyin etme” prinsipinin özüne mexsus tezahürü sayıla bilecek Brexit qerari yeni bir öz müqedderatını teyin etme prosesine yeni Şotlandiya referendumuna sebeb olur. Avropa Birliginde radikal sağın güclenmesi prosesi devam etdikce bu riskler daha da artacaq.
Hollandiyada Vildersin bu defe secki qazanmamasi sizi aldatmasın. Evvela, adam sesini artırdı ve ikinci pariyadır. İkincisi, Rotte adamı Vilderin ritorikasının ferqli versiyasını istifade ederek helelik dayandıra bildi.Yeni Hollandiyada radikal sağ partiya qalib gelmese de, ritorikası merkez sağda özüne bir az daha yer açdı. Fransada radikal sağcı Mari Le Pen artik ilk sırada, qarşı cephe onu ancaq ittifaqla ve ikinci turda dayandırma planlari qurur. Görecekseniz Marini dayandırmaq üçün Rottenin etdiyi kimi radikal sağ ritorikadan da istifade edecekler.
Qlobal menada ictimai eroziya ve deyer motivli aşınmalar, artan müharibelerin yarattdigi tehlükesizlik riskleri ve bu cür risklerden tehlükesiz ve rufah qurmuş Avropaya yönelen mühacirler fonunda bu prosesleri istifade eden populist siyasiler ve Avropada tarixindeki menfi nümuneler ise radikal sağ ritorikaya desteyi artırır. Tehlükeni artırıcı diger mühüm sebeb Avropa xaricindeki populist siyasi liderler de bu prosesin üstüne benzin tökürler, hem de kosmik raket benzini… Bir birini besleyen bu prossesler ise merkez sagda ve hetda solda standarti asağı populist ve günlük düşünen sexslerin siyasi lider pozisyasına yükselmesi ve orda möhkemlenmesi neticesini doğurur. Dünya siyasetinde populyar olan siyasi liderlere baxsanız ne demek istediyim daha yaxşı anlaşılır. Birinci ve ikinci dünya savaşları bir menada bu terz liderlerin fealiyyeti neticesinde baş vermişdi….
“Avropada radikal sağın müstevi itirdiği” tezisi yanıltıcıdır. Daha doğru fikir mence budur: Radikal ritorika radikal sag partiyalarin yükselmesi sebebiyle merkez partiyalarda da özüne güclü bir yer elde edir…Radikal sag ideolojinin merkeze daşınması tendensiyası gedir.
Bu prosesden başda Avropa olmaq üzre dünya üçün xeyirli neticeler çıxmayacaq. Bütün eksikliklerine baxmayaraq Avropa hele de mütereqqi yaşayış şertlerin olduğu en meqbul modeldir. Ümid edek ki, sonda Avropada Hitler zihniyeti degil, Volter zihniyeti qalib gelecek.
Nazim Cafersoy