EDEBE ; Ketebe vezninde Arapça bir kelimedir.
Edeb kelimesi çeşitli sosyal değişimlerin tesiri altında bir kaç devir geçirmiştir.
Birinci Devirde : -Düğün yemeğine- da’vet etmek manasında kullanılıyor idi.
Yani Velime Taamı – Düğün Yemeği – manasındaki Ma’dûbe ( مأدوبه) kelimesi de bundan müştakdır ki ; İsm-i faili (آدب- Adib) dir, çoğulu ise : Ketebe vezninde Edebe dir.
Hatta şerefine yemek verilen Gelin için de yine ( مأدوبه) Madube tabiri kullanılır.
Zaman içerisinde Edeb’in manası genişleyerek ahlâk-ı fâzılanın hepsini içine alan bir kavram olarak : [ ادّبنى ربّى فاحسن تأديبى ] hadis-i şerifindeki Edebni- Te’dib- kelimeleri şüphesiz davet manasınadır ancak kelimelerinden birincisi Yemeğe davet, ikincisi ise fezâil-i ahlakiyeye, terbiyeye davet anlamındadır.
****
Araplarda it’âm-ı taâm yani, insanlara yemek vermek temayüz etmiş bir seciyedir( Gelişmiş ve saygın bir karakterdir)
Nitekim Hatem Taî:
Kuraklık veya kıtlık zamanlarda Benim tencerelerim devamlı olarak kaynar, bir tarafdan dolar diğer tarafdan boşanır. Yenilir, içilir ve hiç kimse halinden şikayet etmez. Geceleri uzaklardaki fakir fukara yemek pişdiğini görsün diye ateşi iyice alevlendiririm.Der.
****
İkinci devre olarak :
Fezâil-i ahlâk ile muttasıf kişilere Edib denilmesi ; Halkı insanlık erdemlerine çağırdıklarından dolayıdır.
Emeviler zamanında anlam bakımından iyice genişleyen bu kelime : Şiir lügat, ensab ( Şecere bilgisi) vs ilimleri öğreten Öğretmenlere atfedildi ve bir kısmı için de ( مۇٔدّب ) Müeddib unvanı verildi.
Bu bağlamda Muallim başka, Müeddib başka manalar ifade eder.
Üçüncü devirde ise ; Arapların üsluplarına uygun olarak nâzım ve nesirde düzgün yazabilme kabiliyetidir.
İbn-i Haldun ise :
Edeb kelimesini iki anlamda kullanmış ve birine (الغرض الادنى )
Yani : Şiir ve düzyazıda maharet sahibi kişiler,
diğerine de ; ( الغرض الاعلى ) Kur’an-ı Kerim, hadis-i şeriflerden hüküm çıkaranlar , sahabe-i kiramın ahvallerine dair yazılar yazanlardır.
Âdâb ( آداب ) ise Edeb kelimesinin çoğulu olup, Kâide, usül anlmındadır. İnsanlar arasındaki hüsn-i muaşeretin -güzel davranışların- usül ve esâslarının tayinidir.
Edebiyat kelimesinin yalnız nâzım ve nesir için kullanılması is çok daha sonraki yıllardadır.
—————————–
Fâidesi umûmı şâmil olsun içün işbu mahâle gayet muhtasar olarak meşruhât verildi. Etem Coşkun