2016 yılı 21 Aralık’ta İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan tarafından Zvartnots Havaalanında resmi törenle karşılandı. Sarkisyan Ruhani’yi ‘Ermeni halkının beklediği misafir’ olarak nitelendirip, iki ülke arasındaki ilişkilerin tarihi köklere dayandığını söyledi. Ruhani ise İran ve Ermenistan’ın aynı kültürden geldiğini, iki halkın her zaman dostluk ve barış içerisinde yaşadığını belirtti. Ruhani’ye gezi sırasında devlet yetkilileri yanı sıra İran’ın önde gelen yatırımcı ve iş adamları da eşlik etti.

Ruhani Ermenistan’a gelmeden önce konuştuğu İRNA haber ajansına Ermenistan’ı ekonomik alanda çok önemsediklerini ve işbirliğini geliştirmek adına daha da yakınlaşacaklarını söylemişti. Nitekim günümüzde İran ve Ermenistan arasında ekonomik ilişkiler %75 şeklindedir. Ruhani “Ermenistan, Kazakistan ve Kırgızistan ile ilişkilerimizi geliştirmek gerekli. Bu üç ülke de Avrasya Ekonomik Birliği üyesi. Ermenistan bize Karadeniz üzerinden Avrupa’ya kapı açma ve Rus pazarına doğru genişleme imkanı verecek” demişti.

Ruhani ziyareti sırasında Basra Körfezi’nin Karadeniz’e bağlanacağının, Kuzey ve Güney arasında bir köprü açılacağının altını çizdi.

Ermenistan-İran sınırında bulunan Meghri ve Ashtarak şehirlerinde inşa edilmiş doğalgaz dağıtım şebekesinin resmi açılışı da Hasan Ruhani’nin ziyareti sırasında yapıldı. Meghri ve Ashtarak şehirlerinin doğal gaz dağıtım şebekesinin inşaat projesi İran hükümetinin desteğiyle hayata geçirildi.

Hasan Ruhani temasları sırasında ayrıca İran’dan Ermenistan’a gelen doğal gaz hacminin yükselmesi ve Ermenistan-İran üçüncü elektrik yolunun açılması gerektiğini belirtti.

Ticaret konusundaki işbirlikleri açısından bankacılık sektöründe yenilikler yapılmasını, daha hızlı ve efektif yollar bulunmasını arzu ettiklerini söyleyen Hasan Ruhani Araks çevresinde bulunan “Özel Bölge”de ise yine yeni yatırımlar yapabileceğini belirtti. Hasan Ruhani bu ziyareti sırasında çok kez Avrasya Ekonomik Birliği’yle ilişkileri güçlendirmek istediklerini belirtti. Ziyareti sırasında Karabağ sorununa da değinen Ruhani, “İran, iki komşu ülkesi Azerbaycan ve Ermenistan’ın bu konuyu masada, güvenli ve adil bir şekilde çözmek istediklerini görmekten mutlu olacağını” dedi. Ziyaret sonunda Ermenistan ve İran arasında enerji, spor, olağanüstü haller, turizm ve gümrük alanlarında iş birliği anlaşmaları ile temasların sonucuna ilişkin anlaşma ve bildiriler imzalandı.

İki ülke başkanları, ziyaret sırasında Suriye’deki durumun de bir an evvel sona ermesi gerektiği yönünde açıklama yaparken, bölgesel terör karşıtı siyasetlerini devam ettireceklerini belirttiler.

Nükleer silah konusunda varılan anlaşma sonucunda yapacakları işbirliklerinin iki ülkeye ve bölgeye olumlu etki edeceğinden emin olduklarını söyleyen liderler, iki ülke arasındaki farklı işbirliklerinde hacmin artacağı müjdesini verdiler. Ruhani ayrıca gelecek sefer Sarkisyan’ı İran’da görmekten mutluluk duyacağını belirterek, Ermenistan cumhurbaşkanını ülkesine davet etti.

Ruhani’nin Ermenistan’a yaptığı ziyaretine değerlendiren İran uzmanı Vardan Voskanyan “Ermenistan için hem siyasi, hem ekonomik, hem de kültürel alanda kazançlar kaydedildi” ifadesini kullandı.
Voskanyan’a göre ziyaretin en önemli yanı Basra Körfezi’ni Karadeniz’e bağlayan koridor hakkında yapılan müzakereler ve bu koridorun kurulmasına dair açıklamalar. Voskanyan “Bu koridor bizim için sadece olumlu ekonomik sonuçlar değil jeopolitik açıdan da iyi sonuçlar getirebilir; Türkiye ve Azerbaycan tarafından ülkemize uygulanan ablukadan çıkma imkanı da sağlar” dedi.
Voskanyan Bakü ve Ankara’nın bu ziyaretten rahatsız olduklarını söyledi ve şöyle konuştu: “Azerbaycan, İran ile ilişkileri geliştirme konusunda Ermenistan ile yarışıyor, İran kuzeye çıkışı sağlamak için kullanılacak istikrarlı ve güvenilir yolunun Ermenistan olduğunu açıkça belirtiyor, bu Azerbaycan için can sıkıcı olabilir”. Voskanyan Ermenistan-İran ilişkilerinin yeni bir ivme kazanması konusunda ziyaretin önemli olduğunu düşünürken, siyasi ve ekonomik beklentileri de karşıladığını düşünüyor.
Vardan Voskanyan’a sormak gerekiyor kendisi ve ülkesi aynı zamanda İran’ın, Benjamin Netanyahu’nun Azerbaycan’a resmi ziyareti sırasında canları sıkılmadı mı? Yoksa Voskanyan Benjamin Netanyahu’nun Azerbaycan’a resmi ziyaretine cevap olarak Hasan Ruhani’nin Ermenistan’a resmi ziyarette bulunduğunu bilmiyormuydu? Sonuçta, Voskanyan Azerbaycan-İsrail ilişkilerinin gelişmesinden İran kadar Ermenistan’ında rahatsız olduğunu çok iyi biliyor. Ayrıca Azerbaycan İran’la olan ilişkilerini kendi dış politikası çerçevesinde geliştirmektedir yani burada hansısa yarışdan bahsedilemez.Çünki Azerbaycan hiç bir zaman kendisini Ermenistan’la aynı seviyyede tutmamıştır. Nitekim son 20 yıla baktığımızda Azerbaycan’ın ekonomik siyasi kültürel açıdan Ermenistan’dan ne kadar önde olduğu gözönündedir.
Peki İran Ermenistan’ı ablukadan çıkarta bilecek mi?
Bu İran’ın çoktan ki, isteğidir. Fakat Rusya buna izin vermez.
Ayrıca, İran artık kapana kısılmış “fare” gibidir. Örneğin, – Suriye meselesinde 1. yerden 3. yere düştü, önemli kararlarda ofsayttadır, esas aktör oyuncu Rusya ve Türkiye’dir – Nükleer Anlaşma bozulmak üzeredir, üstelik 10 yıllık yaptırımlar uygulanacak. ABD esas ortakları Almanya, İtalya ve Fransa yaptırım kararından sonra İran’la ekonomik sferada yaklaşmaya risk etmiyorlar – petrolün fiyatı düşük, para gelmiyor, üstelik OPEC son kararı ile ihracatın hacmini azalttı – Rusya’nın itibarını kaybetmekten korkuyor, üstelik zamanında Türkiye’yi DAEŞ’le enerji işbirliğinde açık -aşkar suçlayan molla rejimi bu iki sebebden dolayı kendi gaz rezervlerini Avrupa pazarına çıkarta bilmiyor, transit olarak Türkiye’ye büyük ihtiyacı var. – Yemen’de Suudi ile karşı-karşıya, dolaysıyla Suudi’ye destek veren ABD ile karşı-karşıyadır – Tramp “İran Irak’ı ele geçiriyor, cevapsız kalamaz” diyor ve İran iyi biliyor ki, ABD onun Irak’taki Şii alanı politikasını dikkatle izliyor ve engelleyecektir.
Sonuç olarak, İran’ın Ermenistan’ı ablukadan çıkarta bileceği inandırıcı görsenmiyor. Üstelik son zamanlar Orta Doğuda Türkiye’nin yükselişe geçmesi ve Rusya ile işbirliği şeklinde haraket etmesi İran’ı “kıskandırıyor”. Böylelikle, Voskanyan gibi Serj Sarkisyan ve onun hükümeti İran’ın onları ablukadan çıkartacağına dair boş boş hayeller kurmasınlar.
Ehtiram AŞIRLI
Kafkassam Dış Politika Analisti