Ahmedinejat’ın men edilmesi, Ruhani- Devrim muhafızları gerilimi konuşulurken İran Cumhurbaşkanlığı seçimleri için son saatlere giriliyor. Adaylar, ülkenin seçim ve siyasi sistemi ile bölgeye yönelik etkilerini derledik.

İran Seçimleri ve Reformist Kanat

19 Mayıs’ta yapılacak olan İran seçimlerine kısa bir zaman kaldı. Adaylık sürecinde 1632 başvuru arasından Anayasa Koruma Konseyi tarafından 6 adayın başvurusu onaylandı. Adaylar arasında 137 kadın 1499 erkek aday başvuruda bulundu. Bu süreçten sonra 17 Mayısa kadar sürecek olan 3 haftalık propaganda süresi başladı. İran’da her seçim döneminde olduğu gibi bu dönemde de yarış reformistler ile muhafazakarlar arasında geçecektir. Muhafazakar kesimin adayı Meşhed’deki İmam Rıza Türbesi Başkanı İbrahim Reisi olurken, reformistlerin adayı mevcut cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’dir. Seçimin favorisi ise yine reformist aday mevcut cumhurbaşkanı Hasan Ruhani olarak görülüyor.

İran’da Siyasi Parti Sistemi

1870 yılında İran’da Meşruti yönetimin ilanıyla birlikte partileşme sürecine girilmiştir. Çeşitli parti ve siyasi hareketler ortaya çıkmıştır. Dünya’daki çeşitli konjenktörel ortamdan İran siyasi durumu da etkilenmiştir. Örneğin II. Dünya Savaşı döneminde İran, Hitlerin saf ırk söyleminden etkilenmiş ve Almanya’ya yakınlaşmıştır.

İslam Devrimi’nden sonra İran anayasasının 26. Maddesi gereği her türlü parti, dernek sivil toplum örgütü kuruluşu kanuna aykırı olmaksızın yasalaşmıştır. İran’da siyasi partiler kanunu 1981 yılında kabul edilmiş olup, partilere onay verilme ve denetleme yetkisi İçişleri Bakanlığı’na verilmiştir. İçişleri Bakanlığı ise mevcut partileri kurulacak olan komisyonlar vasıtasıyla denetleme yetkisine sahiptir. Bugün İran İçişlerine kayıtlı 221 parti ve dernek bulunmaktadır. Lakin İran seçim sisteminde çok partili sistem olmadığı için, mevcut partiler sivil toplum örgütü niteliğinde çalışmaktadır. Zira İran parlamento seçimleri, cumhurbaşkanlığı seçimleri ve uzmanlar meclisi seçimlerinde bireyler bağımsız olarak aday olurlar. Bu bağlamda siyasi parti faaliyeti yürütemezler. Bununla birlikte mecliste grup kuramazlar. Bu yüzden siyasi partiler ancak destekledikleri adayları belirtebilirler.

İran’da İslam Devrimi’nden sonra değişen siyasi sistemde parti yapılanmasından ziyade cepheleşmeler görülmektedir. Cephe sistemi ile parti sistemi arasındaki temel fark, cepheler sadece belirli bir süre kurulan ittifaklardır. Bu bağlamda her seçim döneminde farklı partilerle cepheler kurulabilir. Bu cephelerin oluşumunda sağ ve sol cenahın sosyo-politik açıdan benzer yönlerinin bulunmasıdır. Bu bağlamda 19 Mayıs’ta yapılacak seçimde geleneksel muhafazkarlarla- reformist-ılımlılar arasında kıyasıya bir mücadele olacaktır.

imam-humeyni.jpg

Reformist Kanat

1979 İslam Devrimi sonrasında İran siyasi tarihinde önemli kırılmalar yaşanmıştır. İran-Irak Savaşı, Humeyni’nin ölümü bu kırılmaların en önemlileridir. Bununla birlikte İran toplumsal ve ekonomik yapısı yeniden şekillenme sürecine girmiştir. Bu süreçte geleneksel muhafazakar çizgiden kopuşlar başlamış ve biraz daha ılımlı, liberal fikirli siyasetçiler ortaya çıkmıştır. Bu fikir akımı Reformist fikir akımıdır. Reformistler temel düşünce sistemi ;

Birlik ve eşitlik ilkesi İnsanların Kanun önünde eşit olması

Rıza İlkesi Halkın hakimiyeti ilkesidir.

İran tarihinde reformist akımı Mehdi Kerrubi ile başlatmak mümkündür. Kerrubi, reform hareketini Ruhaniyyun grubu adı altında başlatmıştır. Kerrubi fikir bakımında Humeyni’nin kurduğu sisteme karşı değildir, lakin sistemin içinde olan Anayasa Koruma Komisyonu’na karşıdır. Bu bağlamda 1992 meclis seçimlerinde A.K.K Kerrubi’nin başvurusunu reddetmiştir. 1996 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise, Hüseyin Musavi’yi aday göstermiştir. Lakin Musavi çekilince Muhammed Hatemi’yi aday göstermiştir.

Bununla birlikte Humeyni’ye en yakın isimlerden birisi olarak bilinen ve Rafsancani yaşadıkça, devrim yaşayacak methiyesine sebep olan Ali Ekber Haşimi Rafsancani Reformist isimler arasında önemli bir yere sahiptir. Rafsancani cumhurbaşkanlığı sürecinde pragmatist bir politika izleyerek muhafazakar cenah ile mücadele içine girişmiştir. Rafsancani, kısaca İran-Irak savaşı ile çöken İran ekonomisini yabancı sermaye ile canlandırmış ve İran’ı siyasi yalnızlığa itilmekten kurtarmıştır. Bu bağlamda düşünüldüğünde Rafsancani reformist karizması ve İran siyasi tarihindeki yeri açısından reformist kanadın hamisi konumundadır.

Muhammed Hatemi’nin cumhurbaşkanlığına seçilmesi ile ülkede reformcu hareket hız kazanmıştır. Bu süreçten sonra İran’da ikinci Hordad dönemi başlamıştır. Bu süreçten sonra reformist kanat muhafazakarlar tarafından pasifize edilmeye çalışılmıştır.

Hatemi’den sonra İran cumhurbaşkanlığı koltuğunu muhafazakar bir isim olan Ahmedi Nejad geçmiştir. 2005-2013 yılları arasında İran Devleti muhafazakarlar tarafından yönetilmiştir. Bu süreçte Ahmedi Nejad Batı ile restleşerek İran’ı yalnızlaştırmıştır.

2013 yılında yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde ise yarışı reformist aday mevcut cumhurbaşkanı Hasan Ruhani kazanmıştır.

68ad40434fd0d5dfd7d7f588d7a4646f_kopru-ve-dengejpg.jpeg

Hasan Ruhani ve İran Seçimleri

Hasan Ruhani iktidara gelmesiyle birlikte ilk iş olarak ABD ve Batı ile nükleer anlaşma meselesini görüşmüş ve İran ekonomisini rahatlatmıştır. Zira İran’daki nükleer faaliyetler Dünyada kriz haline dönüşmüş ve Batı, İran’a karşı ekonomik ambargo uygulamıştır. Bu durum ise İran ekonomisinin daralması ve işsizliğin artması gibi bir takım sıkıntılar yaşatmıştır.

Bununla birlikte Ruhani, 19 Mayıs 2017’de yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yeniden reformistlerin adayı oldu. Karşısında ise yukarıda belirttiğimiz üzere muhafazakarların kuvvetli adayı İbrahim Reisi bulunmaktadır. Reisi bu seçimlerde üç büyük sorunla karşı karşıyadır

Ekonomik sorun: Ambargoların kısmen kalkmasına rağmen işsizlikte azalma beklenirken, arttı. Fabrikalar kapandı, ihracat azaldı, ithalat arttı.
Dış politika da Nükleer Anlaşma ile ambargoların kalkması beklenirken, anlaşmanın üzerinden 1 yıl geçmesine rağmen vaadler yerine getirilmedi.
Hükümette bir takım yolsuzluklar yapıldı. (www.tasnim.com)
Muhaliflerin bu şekilde yıpratmaya çalıştığı Ruhani ise seçim vaadi olarak Hürmüzgan Eyaletinde yaptığı açıklamada İran’ın ekonomi ve diğer alanlarda ilerleme kaydettiğini, hiçbir süreçte bu yoldan dönülmeyeceğini söyledi. Hatta şiddet ve radikalizmden uzak olduklarını, amaçlarının üretim, direniş, huzur ve kendine yeterlik olduğunu ve bu alanlarda ilerlemenin süreceğini söylemiştir (www.parstoday.com) . Ruhani bu söylemini 3 Mayıs 2017’de katıldığı bir televizyon kanalında da devam ettirmiştir.

Ayrıca Devrimci olmanın halkın hayatına müdahale etmek ya da aşırılığa kaçmak olmadığını söyleyerek, özgürlükten yana olduklarını dile getirdi. Bununla birlikte ülkenin en üst yetkilisi dini rehber Ali Hamaney ise bir açıklamasında ülkenin ekonomik ve siyasi açıdan kalkınması dışarıda aranmamasını, İran halkında aranması gerektiğini söyledi.

Bu söylem ile Devrim rehberi açık ve net bir şekilde Reisi’yi desteklediğini, Ruhani’nin karşısında olduğunu gösterdi. Bu bağlamda Ruhani’nin işi gerçekten çok zordur. Bununla birlikte reformistler açısında kuvvetli isimler Kerrubi ve Musavi’nin ev hapsinde olması, Hatemi’nin ise konuşturulmaması Ruhani’yi yalnız bırakmaktadır. Üstelik hamisi olan Rafsancani’nin ölümü reformist camiaya güç kaybettirmiştir. Ruhani siyasi arenada Devrim Muhafızları ve Hamaney’e karşı tek başına mücadele etmektedir.

Fakat Rafsancani’nin oğlunu, babasının son vasiyetinin Ruhani’nin yolunu devam ettirilmesi olduğunu söylemesi, eski cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin Ruhani’nin tekrar seçilmemesi halinde İran’ı tekrar uluslararası arenada tecride uğraması anlamına geleceğini söylemesi Ruhani’ye bir nebzede olsa güç kazandırmıştır. Ayrıca Ruhani’nin cumhurbaşkanı danışmanlığına Sünni bir isimi getirmesi ülkede ortalama yüzde 20’lik Sünni nüfusunda oyunu alması anlamına gelmektedir. Bu bağlamda İran Sünni lideri Mevla Abdulhamid, Ruhani’ye açık destek vereceğini bildirmiştir. Ayrıca 1 Mayısta işçilere yaptığı konuşmada 1 milyon işsizsin iş sahibi olduğunu hedefin 2 milyon kişiye daha iş imkanı sağlayacağını söylemesi Ruhani’nin elini güçlendirecektir.

Bununla birlikte reformist kanattan seçimlere Ruhani ile birlikte Cihangiri ve Mustafa Haşimi Taba’da girmektedir. İran seçim sisteminde denetleyici bir sistem olan A.K.K karşı adaylar amiyane tabirle yedekleriyle yarışa girmektedirler. Bu yüzden Ruhani’nin yedeği Cihangiri’nin yarıştan çekileceği, Taba’nın ise reformist oylara etki edemeyeceği düşünülmektedir.

Sonuç

Seçimlere kısa bir süre kaldı. Bu süreçte yarış hızlandı ve adaylar birbirlerine karşı üsluplarını sertleştirdi. Bu süreçte reformist Ruhani, cumhurbaşkanlığı sürecinde ekonomik alanda halka nefes aldırmış görünüyor. Bununla birlikte muhafazakarlara nazaran halkın özgürlük alanını genişletmiştir. Bu bağlamda halkın talepleri göz önünde tutulduğunda daha çok iş imkanının artmasına ve özgürlük alanın genişlemesini istemektedir. Ruhani ise gerek katıldığı televizyon programlarında gerekse meydanlarda halka daha fazla özgürleştireceğini ve işsizlere iş imkanı sağlayacağını söylemektedir.

Ayrıca karşısında Devrim muhafızları ve dini rehber Hamaney bulunmaktadır. İşinin zor olduğu aşikardır. Ruhani dezavantajları avantaja çevirmesi halinde seçimi ilk turda kazanabileceği düşünülebilir. Halkın Ruhani’den beklentisi ekonominin daha fazla iyileştirilmesi ve işsizliğin azaltılmasıdır.

Ayrıca 2016 yılında yapılan uzmanlar konseyi seçimleri ve parlamento seçimleri yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimi için önemli bir laboratuar olmuştur. Bu seçimlerde Ruhani önderliğinde reformistler muhafazakarlara karşı ezici bir şekilde üstün hale gelmiştir. Başkent Tahran ait 33’nin sandalyenin 32’sini almıştır. Fakat bu seçim sonuçları bizleri yanıltmasın. Zira konjenktörün değişiminin de hesaba katılması gerekmektedir.

Kısaca bu seçimlerin en büyük favorisi yine Ruhani olarak görülmektedir.
Ali ŞAHİN/kafkassam